پشت پرده ایجاد مناطق آزاد جدید - آرش بلاگ

به گزارش آرش بلاگ، رئیس هیئت مدیره دیده بان عدالت و شفافیت با اشاره به اینکه پشت پرده ایجاد مناطق آزاد جدید منافع غیرملی و عمومی خوابیده است، گفت: به دلیل اینکه اطلاعاتی از مناطق آزاد وجود ندارد، رانت و فساد ایجاد شده و دزدها رشد می نمایند.

به گزارش گروه رسانه های آرش بلاگ، راه اندازی ایده مناطق آزاد در جهان برای رهایی از اقتصاد تک محصولی و ثروت آفرینی و خلاصی از اقتصاد دولتی گرفته شد. در دوران جنگ تحمیلی با عراق به دلیل افت ارزهای نفتی کشور، توسعه صادرات غیر نفتی با ایجاد سه منطقه آزاد در برنامه اول توسعه بنیان گذاشته شد و در نهایت قانون اداره این مناطق سال 72 به تصویب مجلس رسید.

اگرچه اهداف متعالی و مترقی برای توسعه و آبادانی کشور به وسیله این مناطق ترسیم شد اما اکنون طی سه دهه فعالیت این مناطق انحراف در عملکرد و آرمان ها مشهود است و گاه و بیگاه مسئولان دولتی و قضایی از این مناطق به خاطر قاچاق و فساد و فرار اقتصادیاتی انتقاد می نمایند.

با این اوصاف در مجلس دهم به کرات ایجاد مناطق آزاد جدید مطرح شد اما هر بار به دلایلی از سوی شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام موافقت نشد حالا بعضی منتخبان مجلس یازدهم تصمیم گرفتند این مناطق را با اصلاحات اساسی در ریل توسعه صادرات قرار دهند. برای گفت وگو درباره میزان تحقق این موضوع به سراغ فردی رفتیم که کارنامه خوبی در ادوار مجلس در رابطه با شفافیت و مقابله انحراف این مناطق از اهداف خود داشته است.

احمد توکلی که اکنون ریاست مرکز دیده بان شفافیت و عدالت را بر عهده دارد از خاطرات خود در رابطه با تصویب مناطق آزاد و همچنین راهکارهای تحقیق اهداف آن می گوید. مشروح این گفت وگو به این شرح است:

همان طور که می دانید 3 بار لایحه جدید مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در سال های 97 و 98 در مجلس شورای اسلامی مطرح و تصویب شد. هر سه بار شورای نگهبان آن را رد کرد و حتی بین اختلاف مجلس و شورای نگهبان مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز ورود کرد و آن را رد کرد. بحث اساسی که مطرح است این بوده که منتخبان مجلس یازدهم قرار است به اصلاح قانون مادر مناطق آزاد ورود نمایند و در این زمینه اصلاحاتی انجام گردد. ایراداتی از جمله فساد و قاچاق به این مناطق گرفته می گردد. همچنین مناطق به جای آنکه سکوی صادرات باشند، دروازه واردات شده اند. بعضی نمایندگان مجلس به مردم وعده و وعید میدهند تا مثلاً برای آنها اشتغال ایجاد نمایند. اما چرا در بلند مدت مشاهده می گردد که این مناطق به بارانداز واردات تبدیل و ابزاری برای سیاست شده اند؟

توکلی: چند دهه است به خصوص در این دوره، باب شده قسمتی از کشور را که معمولاً شامل مرزهای آبی می گردد برای تسهیل تجارت و جذب فناوری و سرمایه کشور تقسیم می نمایند .معمولاً جزیره یا بندری را به مناطق آزاد تبدیل می نمایند که از اقتصادیات نیز آزاد (tax free) است و هر کسی سرمایه بیاورد اقتصادیات نمی دهد. چون در کشور معمولاً مازاد نیروی کار و کمبود سرمایه وجود دارد. سرمایه گذار خارجی هم به سرزمین اصلی نمی آید برای اینکه مقررات زیاد و سخت گیرانه است. با این وصف عامل رونق و فراوری تلفیق سرمایه خارجی و نیروی کار داخلی است که می تواند اشتغال ایجاد کند.

از سال 71 یا 72 که بحث مناطق آزاد آغاز شد بعد از یک مدتی برآورد کردند که این مناطق منشا واردات شده است. به جای اینکه سرمایه خارجی (ارز) با نیروی کار تلفیق گردد و اشتغال، فراوری، فناوری و ثروت زایی داشته باشد محل واردات شده است. چرا که در تجارت و واردات کمتر شغل ایجاد می گردد. به طوری که تا چند سال پیش در گزارش های گمرک اصلاً آمار صادرات مناطق وجود نداشت و نمی نوشتند.

آمار سهم صادرات و واردات مناطق آزاد وجود نداشت؟

توکلی: بعدا در برنامه پنج ساله چهارم توسعه کشور، آمارها نشان می داد که 86 درصد کل تجارت اجرا شده واردات و 14 درصد صادرات بوده است. اکنون نیز آمار را ارائه نمی نمایند و بخیل هستند. برای اینکه مناطق آزاد دروازه واردات شده است.

البته سوابق بد دیگری هم برای مناطق ازاد ثبت شده است که از جمله آنها به رانت و فساد نیز می توان اشاره نمود...

توکلی:افرادی در مناطق سمت گرفتند و مشغول کار شدند، معمولاً از موقعیت خود سوء استفاده کردند. فامیل ها و همشهری های خود را سرکار بردند. این مناطق برای عده رانت داشت. خدا آقای هاشمی رفسنجانی را رحمت کند. آقای یزدان پناه آن موقع مسئولیت مناطق آزاد را داشت و اهل کرمان بود. کرمانی ها را به مناطق آزاد می برد. برای اینکه ناندانی آنها تعطیل نگردد اطلاعات بیرون نمی دهند .

در مجلس که بودم طرحی را انجام می دادم و به چه زحمتی اطلاعات جمع کردم. آن موقع مخالفت کردم و نمایندگان مجلس نیز به آن رای دادند. 17 منطقه آزاد و ویژه داریم. تاثیر این مناطق در اقتصاد کشور و همان مناطق چیست؟ یکی از نکات منفی ایجاد مناطق ازاد این است که قیمت زمین گران می گردد. مثلاً در بندرعباس که باعث شد هزینه کالا و خدمات و اجاره بها گران گردد. براساس تخصص می گویم آنهایی که قبلاً با رانت اطلاعاتی، اطلاع داشتند قرار است منطقه آزاد ایجاد گردد و زمینها را از مردم و کشاورزان خریدند. بعد یک عده ای به این وسیله پولدار شدند.

خاطرم هست که پسر یکی از مسئولان منطقه آزاد قشم در یک گروه سرمایه گذاری فعالیت داشت. آن موقع در مصاحبه ای گفتم بچه یکی از مسئولان زمین گرفته و اسم آن را نمی گویم. چند روز بعد که پدر آن مسئول به من تلفن کرد که می خواهم شرح بدهم. گفت پسرم در یک شرکت طراحی و امکان سنجی که مقدمات سرمایه گذاری را فراهم می نماید، مشغول است می خواستند برای یک شرکت عمرانی آزمایشگاه درست نمایند. گفتم مگر یک آزمایشگاه چقدر زمین می خواهد؟ که چنین اتفاقی افتاده است. بعداً خبر رسید که دفتر آقا شرح خواسته و پدر این فرد نیز مدارکی فرستاده که معین گردد پسرش خلاف نموده یا خیر؟ که البته همان اسناد نشان می داد که پسرش خلافکار بوده و توجه نداشته که از رانت استفاده نموده است. مناطق آزاد محل کسب درآمد نامآغاز عده ای از صاحب منصبان، دوستان و فامیل های آنها شد اکنون نیز بعضی به همین دلیل برای تصویب مناطق آزاد جدید، اصرار به تکثیر دارند.

مثلادر منطقه آزاد اروند نیز همین رخ داد. کرایه خانه ها بالا رفت و خوش نشین ها بیچاره شدند و جا برای اسکان نداشتند. کالاهای فراوری داخل گران و کالاهای خارجی ارزان شد. البته عده ای هم منفعت کسب می نمایند. چون باز شدن مغازه و پاساژ و امثال آن احتیاج به مشاغل خدماتی اعم از شاگرد، باربری، رستوران و امثال آن احتیاج دارد. اشتغال وابسته به خدمات بالا میرود و بعضی از مردم از این محل منتفع می شوند. اما اینگونه انتفاع منجر به تخریب فراوری داخل می گردد. افرادی که در داخل کشور بیکار می شوند 10 برابر بیشتر از افرادی است که در مناطق آزاد کار پیدا می نمایند. این رفتار غیر علمی و غیر مآغاز است.

تجربه تاریخی نشان می دهد در مقاطع مختلف بعضی ذی نفعان به وسیله نمایندگان مجلس به دنبال لابی و نفوذ در ایجاد ساختارهای جدید هستند. علاوه بر لایحه بعضی تحرکات برای ارائه طرح ایجاد مناطق آزاد میان نمایندگان باب است.

توکلی: طرز رسیدگی به ایجاد مناطق همینطور بود. وقتی می خواهند یک منطقه ای را به منطقه آزاد تبدیل نمایند به دلیل انتفاعی که دارد به دنبال لابی هستند. اوایل مجلس نهم بود. یک لایحه ای در مجلس آمده بود که چند منطقه آزاد درست گردد در مجموع در یک مقطع زمانی سه لایحه آوردند. که به آنها گفتیم تجمیع کنید و به صحن علنی مجلس آمد. کلیات آن تصویب شد و بعد از آنکه به کمیسیون تخصصی مجلس رفت تعداد مناطق آزاد به 101 مورد افزایش یافت. گفتم مگر چه اتفاقی افتاده است که می خواهید دور هر گوشه ای از کشور را سیم خاردار بکشید. اگر قانون اقتصادیاتی آنقدر بد و ظالمانه است به جای این که این همه مناطق آزاد درست کنید. قانون اقتصادیات را اصلاح کنید. این کار شما حماقت محض است. پس از آن نیز چند نماینده طرحی نوشتند و به من گفتند مخالفت نکنم که باز مخالفت کردم و الحمدالله رای نیاورد. نمایندگان در صحن علنی مجدداً لایحه را به کمیسیون تخصصی برای اصلاح فرستادند. این بار تعدادش به 80 منطقه کاهش یافت. اما باز هم با آن مخالفت شد. به همین دلیل بعضی نمایندگان مجلس به شوخی یا جدی می گفتند برو خانه استراحت کن .

الان نیز می خواهند این کار را بنمایند باید منافع گروه ها را در نظر بگیرند.ضعیف ها از آن آسیب می بینند و رندها و فاسدها بهره می برند. البته متوسط ها در حد خود منفعت می برند. با این وصف کشور ضرر می نماید. چون ظرفیت اشتغال و فراوری را کم میکند.

نکته دیگر این است دولت که قصد دارد منطقه آزاد جدید درست کند اما یک صفحه برنامه توجیهی علمی و عقلانی روی لایحه نمی گذارد. این شیوه برخورد غیرعقلانی است. چطور میگردد با این مدل پیروز شد. وقتی اقدامی در گذشته اجرا شده باید آنالیز کرد که تا چه میزان پیروز بوده است و اثرات منفی و مثبت آن آنالیز گردد. اگر به هدف نرسیده است باید شیوه و راه را تغییر داد در غیر این صورت این هدف محقق شدنی نیست. با ایجاد هر منطقه آزاد جدید بخشی از فراوری کشور از بین می رود.

چرا این طور است؟ وقتی اهداف ترسیم شده مناطق آزاد را می بینیم مباحثی مثل صادرات، جذب فناوری و سرمایه خارجی و داخلی و بازفراوری هدف قرار گرفته است. اما چرا عملاً یک اتفاق نمی افتد؟

توکلی:نظام تصمیم گیری دچار مرض است. این شیوه اجرایی درست نیست. در واقع از تجربیات استفاده نمی کنیم. اساساً منافع غیرعمومی و ملی پشت پرده واقع شده است. پس پرده کسانی که اصرار دارند تمایلات عظیم شخصی، قومی، محلی یا اقتصادی بعضی نمایندگان است. وقتی 70 تا 80 نماینده مجلس رد صلاحیت می شوند و مثلاً دنبال این کار هستند می توانند آرای نمایندگان را عوض نمایند. فساد همه چیز را خراب میکند . چه منطقه آزاد باشد و چه سرزمین اصلی. بنابراین باید با فساد، پارتی بازی و رفاقت مبارزه گردد. مدیران نامناسب هستند. نمی گویم فاسد، که البته بعضی از آنها فاسد نیز هستند.

با اصلاح قانون مادر مناطق آزاد در مجلس بعد موافق هستید؟

توکلی: موافق هستم که مجلس یک تیم کارشناسی مستقل مشخص کند. اول ببیند مناطق آزادی که کار می نمایند چگونه است؟ اگر معلوم شد که گِل به سر مردم زدند و نه گُل. اول مناطق موجود را اصلاح نمایند که چنین اتفاقاتی رخ ندهد و منطقه آزاد جدید پیشکش شان باشد. قانون موجود معمولاً مباحث خوبی دارد و اشکال در اجرا است. نظارت وجود ندارد. به آقای لاریجانی گفتم این لایحه ای که رد شده چرا باز کمیسیون بازگرداندید؟ باید کنار گذاشته می شد. این اختیار را آقای لاریجانی برای خودش درست کرد که اگر لایحه رد شد به کمیسیون بازگرداند یا خیر. آن موقع لاریجانی گفت نزدیک انتخابات است و نمایندگان می خواهند برای مردمشان کاری بنمایند. این استدلال آیا درست است؟منافع زودگذر انتخاباتی عامل تصمیم گیری بعضی نمایندگان مجلس برای قانون گذاری می گردد.

مناطق و آزاد با توجه به ویژگی هایی که دارد باید سرمایه گذاری خارجی اعم از مستقیم یا فاینانس جذب کند اما عملکرد قابل توجهی ندارند وقتی به مسئولان مناطق می گوییم معتقدند به دلیل تحریم ها است.

توکلی: نه؛ یک علت فنی دارد. خوب شد که سوال کردید. علت این است که در کشور ما برعکس عمل می گردد. در جهان وقتی مناطق آزاد را میخواهند بسازند اول زیربناها را می سازند و تسهیلات و امکانات را فراهم می نمایند و بعد به سرمایه گذار می گویند بیاید . من شهر شینگن کشور چین رفتم. یک شهر آباد است که همه چیز دارد. آنجا کارخانه و ساختمان ساخته می شد چون زمین کم است روی تراکم کار می نمایند و اقدامات خوبی که جزء اهداف مناطق بود صورت می گرفت. اما در ایران ایجاد مناطق ازاد اینطور نیست. منطقه آزاد را مشخص و دور آن را محصور می نمایند اما پول ندارند و می گویند شما واردات کنید از محل عوارض واردات، منطقه را بسازید. همین که واردات کنید منطقه بارانداز واردات می گردد. اشکال فنی و عقلانی همین جاست که باعث می گردد به اهداف نرسند و در خط واردات قرار بگیرند .

در گام اول سرمایه گذاری برای آبادانی منطقه احتیاج است؟

توکلی: نه؛ اول باید پول داشته باشید و طرح ها را اجرا کنید. حماقت است که پول ندارید و بعد منطقه آزاد جدید تصویب می کنید.

چرا معمولاً اطلاعات اقتصادی از مناطق آزاد وجود ندارد؟

توکلی: در عدم شفافیت دزدها رشد می نمایند اطلاعات نمی دهند چون محل کسب ثروت و قدرت است اگر شفاف گردد خیلی از آنها باید به زندان و بالای چوبه دار بروند. چون میخواهند ببرند نباید شفاف باشد.

منبع : فارس

بازگشت به صفحه رسانه ها