کنترل پاندمی تا 6 ماه آینده چطور ممکن است؟ - آرش بلاگ

به گزارش آرش بلاگ، اگر قرار بر خوشبینی باشد و بخواهیم با دید مثبت به فرایند شیوع کرونا در ایران و جهان نگاه کنیم، آمارها روزهای خوبی را نوید می دهند. با افزایش مقدار واکسیناسیون در جهان این امید می رود که بالاخره حداقل به روزهای کمتر کرونایی نزدیک شویم و این کابوس حدودا دوساله جهت انتها را درپیش گیرد.

به گزارش آرش بلاگ، روزنامه فرهیختگان در ادامه نوشت: چندصباحی است که خبر از جهش های نو و خطرناک کرونا نیست، آمار مرگ ومیر در کشورهایی که شرایط وخیمی داشتند، مثل ایران، فرایند نزولی به خود گرفته و مقدار مبتلایان هم کاهشی است. با این همه هنوز نگرانی ها سر جای خودش باقی است. کرونا از همان دوسال پیش که سروکله اش پیدا شده تا امروز نشان داده ویروس باهوشی است و اصلا نمی توان رفتارهایش را پیش بینی کرد، به زودی خودش را با شرایط هماهنگ می نماید و حتی واکسن ها را دور می زند. در هر حال الان می توان شرایط را مثبت ارزیابی کرد و به آینده امیدوار بود. در این بین برآورد های امیدوارنماینده ای هم نسبت به آینده وجود دارد که اصلا سوژه و بهانه اصلی این گزارش هم هستند. یکی از آنها، تبدیل شدن کرونا از یک بیماری پاندمیک (دنیای) به یک بیماری اندمیک (محلی) است. به زبان ساده یعنی تبدیل شدن این بیماری به چیزی شبیه آنفلوآنزا، سرخک یا سرخچه که در تمام دنیا همه گیر نیستند، قابل مهار و مقابله اند و در عین حال شرایط اضطراری را برای همه دنیا ایجاد نمی نمایند. با واکسن و راه چارههای درمانی و غیردرمانی هم قابل مدیریت و کنترل است و از این غول بی شاخ ودم، به یک بحران ضعیف تر تبدیل خواهد شد ولی همه اینها فعلا در حد برآورد و برآمده از وضع موجود به علاوه رفتار ما در آینده است. اینکه ما در ادامه راستا مقابله با کرونا چه فرایندی را طی می کنیم، جریان سرمایه داری و سلطه سر کیسه یاری رسانی و اهدا و فروش واکسن را شل می نماید یا نه و... همه و همه در آنچه آینده پیش خواهد آمد، موثرند.

6 ماه تا کنترل کرونا؟ همه چیز به عدالت وابسته است

سوجیت سینگ، مدیر مرکز ملی کنترل بیماری های هند (NCDC) در مصاحبه با NDTV گفت: این همه گیری بسیاری از پیش بینی های ما را زیر پا گذاشته است اما در 6 ماه آینده به شرایط بومی بیماری نزدیک می شویم و اگر مرگ ومیر و شیوع بیماری کنترل گردد، می توانیم بیماری را مدیریت کنیم. پاندمی کووید-19 ممکن است در 6 ماه آینده به یک بیماری اندمی تبدیل گردد. به این معنی که این بیماری همچنان غالب است اما شدت آن کمتر و مدیریت آن آسان تر خواهد شد.

اما این تنها اظهارنظر در ارتباط با کنترل قریب الوقوع کرونا در دنیا و تبدیل شرایط آن از پاندمی به اندمی نیست و پیش از این هم کارشناسان زیادی چنین پیش بینی را انجام داده بودند. برای مثال چندی پیش سومیا سوامیناتان، دانشمند ارشد سازمان بهداشت دنیای (WHO) گفته بود: ممکن است وارد مرحله ای از بیماری بومی شویم که در آن سطح انتقال، پایین یا میانه باشد اما شاهد انواع رشد ویروس مانند چندماه پیش نیستیم.

این اظهارات و نظرها شاید بدون درنظر گرفتن الزامات ورود به چنین شرایطی خام و عبث باشند. روبروه حدود دوساله و تجربه ای که از سر گذراندیم به ما نشان داد که کوچک ترین غفلتی در این گذار، تبعات جبران ناپذیری را در پی خواهد داشت و به قیمت از دست رفتن جان میلیون ها انسان در سراسر دنیا تمام خواهد شد. این الزامات چیست؟

در ادامه و در گفت وگو با کارشناسان حتما مفصل تر به این خواهیم پرداخت اما قبل از آن بهتر است به بعضی موضوع ها اشاره کنیم و صورت مساله را به درستی تعریف کنیم. چه اتفاق و تغییری در فرایند مقابله با کرونا افتاد که به یک شرایط نسبتا باثبات در این مقابله و جنگ رسیدیم و از آن مهم تر به روزهای آینده امیدوار شدیم؟ طبیعتا واکسیناسیون گسترده درکنار راه چارههای غیردرمانی! در جریان این امر، یعنی واکسیناسیون چه چالش هایی وجود داشت و دارد؟

یکی از اصلی ترین این چالش ها کمبود و عدم توزیع عادلانه واکسن در دنیاست. به خوبی می دانیم که دنیا فقط کشورهای متمول اروپایی، آمریکایی و ... نیستند. کشورهای بسیاری وجود دارند که نه از نظر تکنولوژیک، نه زیرساختی، نه درمانی و بهداشتی و نه حتی فرهنگی مثل سایرین رشد ننموده اند و نمی توانند و نتوانسته اند مقابله خوب و جدی در برابر این همه گیری داشته باشند. کشورهای توسعه نیافته ای که برای کوچک ترین اقلام مقابله ای هم دچار مشکل بودند و هستند و احتیاج دارند تا جریانی از خدمات در همه سطوح به سمت آنها هم سرازیر گردد. چرا؟ چون این بیماری مادامی که حتی در یک جای دنیا هم وجود داشته باشد و یک نفر هم به آن مبتلا باشد، امکان شیوع و همه گیری دارد و باید نه فقط در مرزهای یک کشور که درتمام دنیا کنترل گردد و تمام مردم از خدمات بهداشتی و درمانی برابر بهره ببرند.

با علم به این مهم، حالا صفحه گوگل مرورگرهای خود را باز کنید و در ارتباط با احتکار و ذخیره سازی واکسن مازاد در کشورهای متمول و سرمایه دار دنیا جست وجو کنید. می بینید که دنیا هم به فکر نیست و هر کشوری فقط کلاه خودش را محکم چسبیده که مبادا باد ببرد. برای نمونه به آخرین اظهارات و انتقادها از رویه کشورهای متمول دنیا در احتکار واکسن کرونا اشاره می کنم. گوردون براون نخست وزیر اسبق انگلیس که فرستاده ویژه سازمان ملل است، از جو بایدن رئیس جمهور آمریکا و دیگر رهبران گروه هفت خواسته تا فورا واکسن های انبارهای آمریکا و اروپا را به آفریقا بفرستند.

براون در مقاله ای که در نشریه ساندی میرر منتشر کرد با استناد به یک پژوهش شرکت Airfinity نوشت: کشورهای غربی حدود 300 میلیون دوز واکسن را احتکار می نمایند، درحالی که تنها 70 میلیون نفر در آفریقا تا به امروز واکسینه شده اند. تا کریسمس، حتی اگر هر بزرگسال اروپایی و آمریکایی هم دوز واکسن تقویتی را دریافت نموده و همه بچه ها بالای 12 سال هم تزریق واکسن نموده باشند، غرب باز هم یک میلیارد دوز مازاد خواهد داشت. ما در یک رقابت تسلیحاتی نو هستیم - اینکه واکسن ها را در سریع ترین زمان ممکن به مردم برسانیم - اما این رقابتی تسلیحاتی است که در آن غرب افسار تامین واکسن را به دست گرفته است. سلطه کشورهای ثروتمند بر ذخایر واکسن جلوی این را می گیرد که کوواکس، نهاد بین المللی خرید واکسن به وعده اش برای ارسال دومیلیارد واکسن به کشورهای فقیرتر در امسال میلادی عمل کند. این انبارسازی همچنان باعث به تاخیر افتادن ارائه دوزهای واکسن از سوی کشورهای گروه هفت به آفریقا و کشورهای کم عایدی شده است. پس آن نگاه خوشبینانه به آینده و دنیای بدون کرونا با شروطی قابل دستیابی است و یکی از آنها هم رعایت عدالت در تامین احتیاجها از سوی کشورهای اروپایی و آمریکایی است.

همه دنیا باید بدانند که در روبروه با کرونا همه در یک کشتی هستیم

در ارتباط با این شرایط و تشریح شرایط دنیای بعد از پاندمی و تبدیل شدن به شرایط اندمی کرونا ابتدا با سیدعلیرضا ناجی، رئیس مرکز ویروس شناسی بیمارستان مسیح دانشوری گفت وگویی انجام دادیم و او در این رابطه گفت: وقتی تا 6 ماه آینده واکسیناسیون جلو برود و سطح پوشش بالاتری از آن را داشته باشیم، بیماری از حالت پاندمی که همه گیری دنیای است به یک بیماری اندمیک تبدیل می گردد که مخصوص منطقه ها خاصی است. می توان تصور کرد چیزی شبیه به آنفلوآنزا است. هرسال این بیماری اندمی در سراسر دنیا وجود دارد ولی با شیوع کمی روبه رو و در بعضی نقاط بیشتر و در بعضی کمتر است. با توجه به واکسیناسیون در افرادی که ضروری است (آنهایی که فاکتورهای خطر دارند و باید تزریق نمایند) این معضل یک بیماری محلی می گردد، به صورت بومی درمی آید و به منطقه خاصی تعلق می گیرد و راه های پیشگیری آن هم وجود دارند. هم واکسیناسیون و هم تا آن موقع داروهایی خواهیم داشت که بتوانیم درمان موثرتری از کووید را داشته باشیم. درباره پیش بینی 6 ماه آینده به وسیله متخصصان و سازمان بهداشت دنیای، بالاخره این سازمان با پیش بینی هایش و با صندوق کوواکس احتمالا این برنامه ریزی را داشته که واکسن به صورت عادلانه بین کشورهای مختلف پخش گردد و تمام اینها منوط است به که این اتفاق رقم بخورد، یعنی درصدی از مردم در تمام دنیا واکسن را دریافت نمایند و اندمیک شدن آن به خاطر همین موضوع است که شاید یک سری از کشورها نداشته باشند و به نظر من این کار هم خیلی معقول نیست. سازمان بهداشت دنیای تعهد دارد - همان طور که درباره بیماری های دیگر این کار را نموده است - یاری نموده و بسترهای لازم را ایجاد کند و برای آن کشورها واکسن مقرون به صرفه قیمت را که فراوری انبوه دارند، تهیه کند و به آن کشورها بفرستد و بتوانند واکسیناسیون را انجام دهند، همان طور که درباره فلج اطفال و سرخک و سرخچه چنین می نماید. سرخک و سرخچه هم چنین حالتی را دارد ولی ما با واکسیناسیون زیادی که انجام می دهیم آنها را به صورت اندمیک درآورده ایم، امکان دارد کووید هم به این صورت گردد. اینکه کشورهای سرمایه دار پای کار این مساله باشند و دست از احتکار و انبارسازی واکسن مازاد بر احتیاج بردارند، باید بگویم در هر صورت آنها هم این مساله را فهمیده اند که اگر در این کشتی همه با هم نباشند، این مسائل را متحمل می شوند و شرایط بدتر خواهد شد. آنها اگر بستر واکسیناسیون را در کشور ایجاد و واکسن های نو هم فراوری نمایند و به کشورهای دیگر بفرستند، حتما به سمت اندمی پیش خواهیم رفت. وقتی به شرایط اندمیک رسیدیم هم باید توجه داشته باشیم در آن موقع واکسیناسیون مانند واکسن آنفلوآنزا در افرادی صورت می گیرد که ریسک بالایی دارند و درمعرض خطر هستند. مثلا افراد بالای 60 سال واکسن تزریق نمایند و کسانی که بیماری های ریوی، متابولیک، کلیوی و قلبی دارند، واکسن را دریافت نمایند. درواقع باید افراد با ریسک بالا برای ابتلا به بیماری کووید را شناسایی و به آنها این واکسن را تزریق و اینچنین بیماری را کنترل کنیم. نظر ما این است که مرگ ومیر را کاهش دهیم. باید به این ویروس توجه کنیم و ببینیم در آینده چه رفتاری از خود نشان می دهد. بعلاوه باید گردشگری را کم کنیم، چون بالای 90 درصد کشته های ما در افراد غیرواکسینه پیش آمده است؛ در تمام دنیا این طور است و بستگی به نوع واکسنی دارد که استفاده می گردد. این برنامه قابل اجرا و در دسترس است، البته اگر این کار انجام گردد و همه چیز درست پیش برود.

در واکسیناسیون با چالش مدیریت واحد دنیای روبرویم

در ادامه با محمدحسین یزدی، رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم پزشکی تهران هم گفت وگویی انجام دادیم و او هم در ارتباط با این ماجرا گفت: با توجه به اینکه هرچه زمان می گذرد جمعیت بیشتری از جمعیت دنیا واکسن را دریافت می نماید وقتی به 70درصد پوشش واکسیناسیون سراسری در دنیا برسیم، آن موقعی است که می توان گفت مقدار انتقال و انتشار ویروس کاهش یافته است و افراد زیادی از همه جوامع در همه دنیا نسبت به بیماری ایمن هستند، به همین علت بیماری از شدت همه گیری خود خارج می گردد. همه گیری در سطح دنیای را پاندمی می گوییم یعنی اگر در تمام کشورهای دنیا شما همه گیری در یک بیماری داشته باشید بدان پاندمی گفته می گردد. اگر این به صورت منطقه ای و لوکال یعنی در یک منطقه تعیین باشد، یک بیماری به صورت واگیر خود را نشان می دهد بدین شکل می گویند اندمیک است. اگر بخواهیم مقایسه کنیم همچون زمان هایی است که در ایام تابستان در کشور مشاهده می شد؛ در یک نقطه ای وبا زیاد دیده شده است، یعنی وبا به شکل اندمیک در آن منطقه دیده می شد. راه های پیشگیری از آن باید آنجا مورد استفاده قرار می گرفت. وقتی واکسیناسیون بیماری کرونا به 70 درصد پوشش جمعیت دنیای برسد از شکل پاندمی خارج می گردد. ما چقدر تا آنجا راه داریم؟ الان بعضی کشورهای دنیا پوشش واکسیناسیون شان قابل توجه نیست و آنها در چرخه انتشار با افرادی که در کشورهای پیشرفته یا درحال توسعه زندگی می نمایند، از نظر میزبانی هیچ تفاوتی ندارند یعنی آنها همان قدر می توانند میزبان باشند که افرادی که در کشورهای پیشرفته یا درحال توسعه زندگی می نمایند، میزبان هستند. همین جا یک چالش داریم که آن هم چالش مدیریت واحد دنیای برای واکسن است. الان کشورهای پیشرفته همه جمعیت یا بیش از 70درصد جمعیت خود را واکسینه نموده اند، ولی آیا می توانند کشور خود را کاملا ایزوله نمایند که ارتباطی با سایر کشورها نداشته باشند؟ این به لحاظ اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی شدنی نیست. الان خیلی از کشورها سراغ این رفتند که واکسیناسیون بچه ها و بچه های زیر 18 سال را آغاز نمایند. درصورتی که هنوز در جمعیت بالغان در دنیا کشورهایی را داریم که به علت عدم دسترسی به واکسن یا عدم آگاهی واکسیناسیون را انجام نداده اند.

دپوی واکسن در بعضی کشورها پیش بینی درباره آینده را مخدوش می نماید

یزدی ادامه داد: زیرساخت های بهداشتی بعضی کشورها نقص دارد یا کشور از لحاظ اقتصادی مشکل دارد یا کشور از لحاظ فرهنگی مشکل دارد و مردم نمی توانند دسترسی به این واکسن داشته باشند. تمام این موارد درنتیجه این خواهد شد که یک سری میزبان هایی برای ویروس ایجاد می گردد و این میزبان ها باز موجب انتشار ویروس می شوند و چه بسا در این تیپ از میزبان ویروس جهش هایی را پیدا کند، شکلی از خود را نشان دهد که از شکل هایی که تا به امروز بوده، متفاوت تر باشد. اتفاقا نسبت به واکسن هم تا حدودی مقاوم باشند، کمااینکه شاهد بودیم زمانی که ویروس کرونا وارد یک موج شدید در هندوستان شد با توجه به طیف جمعیتی و وسعت جمعیتی که آنجا وجود دارد، گونه نوی از کرونا ایجاد شد که نسبت به واکسن هم مقاومت نشان داد. این نشان می دهد شما نمی توانید جمعیت دنیا را منفک کنید و بگویید 80درصد در کشوری واکسن زده اند و می توانند همه شرایط را به سابق بازگردانند و سایر کشورها هر طور که می خواهند زندگی نمایند یا شما کشور خود را ایزوله کنید و کاملا روابط خود را با سایر دنیا قطع کنید؛ باید یک مدیریت واحد وجود داشته باشد. سازمان بهداشت دنیای کوشش بر این دارد که این مدیریت واحد را انجام دهد، این که چقدر پیروز باشد و چقدر به این هدف تا 6 ماه آینده برسد، جای سوال است. واقعیت این است که دپوی واکسن را در خیلی از کشورها داریم و متاسفانه کشورهایی را داریم که به دلایل مختلف هنوز واکسیناسیون آنها خیلی چشمگیر نیست. این نکته باعث می گردد هنوز نتوانید با قطعیت بیان کنید که در آینده چه اتفاقی می افتد. کوشش ها بر این است که 70درصد جمعیت کل دنیا تا 6 ماه آینده واکسینه گردد. اگر این اتفاق افتد آن چشم اندازی که سازمان بهداشت دنیای گفته، محقق می گردد اینکه شما می توانید ویروس را به شکل منطقه ای ببینید و شاید حتی فصلی همچون ویروس آنفلوآنزا ببینید. الان به شکل اندمیک با آنفلوآنزا روبرو هستیم. دو پیک در سال دارد. یکی در اوایل پاییز و دیگری در اوایل بهار است. در این دو مقطع زمانی ما شاهد هستیم که بیشتر افراد به این ویروس مبتلا می شوند. راه چاره همان قرنطینه فرد بیمار و واکسیناسیون افراد در معرض خطر است. همان راه چارهی که الان برای کرونا هم مورد استفاده بوده است. آن موقع هم اگر به صورت اندمیک به وجود آید شاید بوسترهای سالانه و یادآورهای سالانه واکسیناسیون خصوصا برای افراد در معرض خطر جزء دستورکار اصلی مبارزه با کرونا قرار گیرد.

مشکل فقط کمبود واکسن نیست، ایرادات فرهنگی و زیرساختی هم وجود دارد

رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه داد: واقعیت این است که سازمان بهداشت دنیای متصدی و متولی این امر است و از ابتدا هم قرار بر این بود که کنسرسیوم کوواکس به همین منظور تشکیل گردد تا به صورت عادلانه واکسن در دنیا توزیع گردد، منتها این مساله توزیع با چند مولفه روبرو است یعنی چند مولفه و عامل و متغیر روی آن تاثیرگذار است. یک بحث این است که آن کشور زیرساخت لازم به لحاظ بهداشتی ندارد و اینجا سازمان های مردم نهاد دنیای و زیرمجموعه های سازمان بهداشت دنیای می توانند یاری نمایند. وارد عرصه شوند و تا حدودی از سبد دنیای که تامین شده، واکسن را به آنها برسانند. بخش دیگری از جمعیت دنیا را داریم که اینها حتی در کشورهای پیشرفته هم حاضر نیستند واکسن بزنند یعنی جمعیتی در تمام کشورها، حتی در ایالات متحده آمریکا مشوق هایی را برای این گذاشته اند که افراد واکسن تزریق نمایند. مشوق هایی برای کسانی قرار داده شده که نمی خواهند واکسن بزنند. در تمام دنیا این افراد وجود دارند. یک عده ای به لحاظ نوع باور، اعتقادی به واکسن ندارند و عده ای می ترسند و عده ای لازم نمی دانند واکسن دریافت نمایند و بدن خود را قوی می دانند. اینها مواردی است که وجود دارند و با این افراد در دنیا روبرو هستید. طیف واکسینه نشده دنیا را که صحبت می کنیم، فقط طیفی نیستند که واکسن به آنها نرسیده است بلکه طیفی هستند که نمی خواهند واکسن بزنند، حتی متاسفانه در بعضی از منطقه ها کشور می بینیم عده ای هستند که نمی خواهند واکسن بزنند و اعتراض و تجمع می نمایند و اخبار جعلی درخصوص واکسن منتشر می نمایند؛ این افراد هم وجود دارند. بنابراین نمی توان گفت فقط رساندن واکسن به دست کشورها و جوامع مختلف یاری نماینده است، بلکه فرهنگ سازی هم موثر است چون نمی توانیم بحث اجبار را در این موارد به کار ببریم. امتیازات افراد واکسینه در جامعه و استفاده هوشمند از کارت واکسن می تواند یک اجبار را ایجاد کند یعنی افراد واکسینه دارای یک کد یا کارتی باشند که جعلی هم نباشد. کدی باشد که قابل استعلام از یک مرکز آمار باشد، در این موارد می توانید به افراد بگویید اگر می خواهید از فلان خدمات اجتماعی بهره ببرید باید این کد را داشته باشید. همچون کارت ملی که فرد بدون آن نمی تواند از بسیاری از خدمات بانکی، رفاهی و... استفاده کند. بنابراین اگر کارت واکسن را به آن شکل تبدیل کنیم که هر کسی کارت واکسن دارد این خدمات را دریافت می نماید، شاید بتوانید افراد را ترغیب کنید که واکسن را دریافت نمایند. آن موقع می توان یاری به پوشش بیشتر واکسیناسیون کرد. یک بحث دیگر این است که کشورهایی که واکسن را احتکار کردند، چه می نمایند و باید در اختیار قرار دهند یا خیر؟ واقعا نمی توان از آن پیش بینی دقیقی داشت. سازمان بهداشت دنیای علی رغم اینکه سازمان دنیای است ولی نمی تواند با فشار این کار را حل نماید چون به لحاظ بودجه ای وابسته به خیلی از کشورهاست. خیلی از کشورها تامین نماینده بودجه سازمان ملل و سازمان بهداشت دنیای هستند. وقتی به یک نفر وابسته هستید نمی توانید به او فشار وارد کنید چون مکانیسم و اهرم فشار را ندارید. بنابراین تنها کاری که می توان انجام داد این است که از همان سبد کوواکسی که وجود دارد تا جایی که می گردد به کشورهایی که دسترسی ندارند، یاری کرد ولی مهم تر از آن بحث فرهنگ سازی و تبدیل واکسیناسیون به یک الزام برای جوامع است. از این طریق می توانید کار را پیش ببرید. در زمانی بعضی کشورها به حدی واکسن زیاد داشتند که مردم ایران برای دریافت واکسن به آن کشورها می رفتند؛ چرا؟ چون مردم آن کشور واکسن نمی زدند و این مرتبط با فرهنگ آن کشور است که باید فکر دیگری گردد.